Introductie
Binnen de klassieke homeopathie kijken we anders naar een symptoom dan de reguliere geneeskunde en sommige andere alternatieve geneeswijzen. Samuel Hahnemann, beschreef in de Organon al dat een symptoom alles is wat een uiting is van ziekte. Het is geen symptoom als er sprake is van een gezonde poging om weer in balans te komen. Belangrijk is dat in de klassieke homeopathie de context (rekening houdend met de omstandigheden), de mate van de reactie (dit kan teveel of te weinig zijn) en de reikwijdte (meer dan alleen de symptomen die kunnen wijzen op een specifieke medische diagnose) belangrijk zijn. Ook maken we onderscheid tussen reacties als gevolg van een natuurlijke of kunstmatige ziekte omdat alleen natuurlijke ziekten behandeld kunnen worden met behulp van klassieke homeopathie.
Wat is een symptoom volgens de klassieke homeopathie?
Binnen de klassieke homeopathie kijken we op een specifieke manier naar symptomen. Graag willen we in dit artikel uitleggen wat een symptoom is volgens de klassieke homeopathie. Heel beknopt gedefinieerd is een symptoom een uiting van ziekte. Hahnemann beschrijft dit bijvoorbeeld in de zesde editie van de Organon in §7 als volgt
“Nu kan men bij een ziekte, … , niets anders vinden dan de ziekteverschijnselen. Dan moeten, …, het ook alleen die symptomen zijn, waardoor de ziekte vraagt om en verwijst naar het medicijn, dat haar helpen kan.”
En alleen op basis van deze symptomen is het mogelijk om een passend middel voor een patiënt te vinden. Interessant is dat hij in de Organon regelmatig het woord morbide of ziekelijk gebruikt in relatie tot symptomen waarmee hij extra benadrukt dat het gaat om uitingen van ziekte en niet iets anders. Later in dit artikel zal blijken waarom dat belangrijk is.
Dat lijkt op het eerste gezicht voor de hand liggend, maar er zit meer achter zoals we zullen zien. Ten eerste is het vanuit het perspectief van de klassieke homeopathie belangrijk om de context mee te nemen bij het bepalen of iets wel of geen symptoom is. Daarnaast is het zo dat symptomen binnen de klassieke homeopathie meer omvatten dan wat er in de reguliere geneeskunde gezien wordt als een symptoom. En als derde moeten we rekening houden met de verschillen tussen de gevolgen van een kunstmatige ziekte en een natuurlijke ziekte. Deze drie punten zullen we hieronder verder toelichten.
In een ander artikel staat beschreven hoe men in grote lijnen binnen de klassieke homeopathie kijkt naar ziekte en gezondheid.
De context van symptomen
Met de context bedoelen we dat eenzelfde reactie van het lichaam in de ene situatie een symptoom is en in de andere situatie niet. Als je bijvoorbeeld je knie stoot en je hebt direct daarna pijn, dan is dat een relatief gezonde reactie die dient om te waarschuwen voor het feit dat je even voorzichtig moet zijn met je knie. Als je overdag vervelend nieuws hebt gehad en je kunt ‘s nachts niet goed slapen omdat je over dat nieuws aan het piekeren bent, dan is dat een normale en gezonde reactie op wat er die dag is gebeurd. En als je net vijf kilometer hebt gerend, dan is het normaal dat je buiten adem bent en een hoge hartslag hebt. Al deze reacties zijn natuurlijke en normale reacties op de omstandigheden. In deze context is er geen sprake van symptomen. Het lichaam probeert op een gezonde en effectieve manier weer een balans te vinden naar aanleiding van de verstoring of invloed van buitenaf.
Echter, als je je knie niet hebt gestoten en je hebt daar toch pijn, dan is dat wel een teken dat er iets mis is met je gezondheid. Als je regelmatig ‘s nachts niet kunt slapen omdat je je zorgen maakt om problemen die er niet zijn dan is dat ook een symptoom. En als je een hoge hartslag hebt en buiten adem bent terwijl je je niet hebt ingespannen, dan is dat ook een teken dat het niet goed is. In deze context is er wel sprake van symptomen.
Zo zie je dat het kan zijn dat dezelfde reactie van het lichaam (pijn in je knie, wakker liggen van gedachten, buiten adem zijn en een hoge hartslag hebben) in de ene situatie wel een uiting van ziekte, en dus een symptoom is. En in het andere geval is het geen uiting van een ziekte en dus ook geen symptoom.
Te grote of te kleine reactie als symptoom
Klik voor grotere versie
Het is interessant dat er bij symptomen vaak sprake is van een reactie die te veel of juist te weinig is in vergelijking met een optimale reactie. Als iemand bijvoorbeeld buitenproportioneel geïrriteerd reageert op een opmerking of situatie, dan valt dat in de categorie ‘te veel reactie’. Er is sprake van ‘te weinig reactie’ als een patiënt zich bijvoorbeeld niet verweert, terwijl dat wel te verwachten zou zijn. In de afbeelding rechts wordt dit schematisch geïllustreerd (klik erop om het te vergroten).
In het midden is het gebied van normale reacties op omstandigheden. Dat zijn geen symptomen. In het schema is dat bijvoorbeeld reactie A. Het kan ook zijn dat de patiënt niet sterk genoeg, te zwak is, of te weinig reageert. Dat noemen we dan wel symptomen. In het schema staan deze symptomen links van het midden. Het kan ook zijn dat het lichaam te heftig, buitenproportioneel, overdreven, enzovoorts reageert. Deze symptomen behoren in het schema rechts van het midden.
Belangrijk is het om te realiseren dat symptoom in gradaties voorkomen. Bij een symptoom kan sprake zijn van een klein beetje te weinig reageren op de omstandigheden (A) of veel te weinig (B).
Eén van de uitdagingen voor een homeopaat is om bij wat de patiënt vertelt, steeds bij jezelf de vraag te stellen of iets een normale reactie is of een symptoom. Alleen symptomen zijn namelijk bruikbaar bij een homeopathische behandeling.
Nadat de patiënt het juiste middel heeft ingenomen, zie je vaak dat de symptomen zich weer naar het normale gebied bewegen. In sommige gevallen is er sprake van een toename: de patiënt wordt bijvoorbeeld assertiever of men gaat vaker ontlasten (bijvoorbeeld wanneer er sprake was van constipatie). En voor sommige symptomen betekent het dat ze afnemen (men wordt minder geïrriteerd of men ervaart minder pijn).
Reikwijdte van symptomen
Binnen de klassieke homeopathie beschouwen we alle uitingen van ziekte als een symptoom. Vanuit dat perspectief kijken we ook naar zaken die misschien voor een reguliere arts niet zo belangrijk zijn. Als iemand bijvoorbeeld overmatig transpireert terwijl de mate van activiteit, temperatuur of een medische oorzaak dat niet kunnen verklaren, dan kan het zweten een uiting van ziekte zijn en dus ook een symptoom dat voor een homeopaat belangrijk kan zijn. Een ander voorbeeld is dat iemand wel eens een sterke behoefte aan bepaalde voedingsproducten kan hebben. Als een dergelijke patiënt zich niet kan inhouden, dan eet hij of zij heel veel van bijvoorbeeld vet, zout, bitter, eieren, enzovoorts. Voor een arts is dat meestal niet zo belangrijk, maar het geeft voor een homeopaat wel aan dat ook op dit gebied iets niet goed in balans is.
Veel mensen staan er niet bij stil dat de dingen waar een patiënt geen weerstand tegen kan bieden ook symptomen kunnen zijn die belangrijk zijn voor een homeopaat. Op basis daarvan kan een homeopaat denken aan een bepaald middel voor de betreffende patiënt.
Een derde voorbeeld is dat sommige mensen aangeven dat ze niet kunnen inslapen tenzij ze in een bepaalde houding liggen. Ze kunnen dat niet verklaren, maar de ene patiënt moet bijvoorbeeld altijd op de buik gaan liggen om in te kunnen slapen, terwijl de andere patiënt altijd op de rechterzijde moet gaan liggen. Ook dat zou vanuit homeopathisch perspectief een symptoom kunnen zijn.
Een arts zal voornamelijk letten op zaken die wijzen op een specifieke medische diagnose, zoals pijn, ontstekingen, structurele veranderingen en functiebeperkingen. In zekere zin zou je dus kunnen stellen dat het als het gaat om reikwijdte beperkter of smaller is in vergelijking met klassieke homeopathie.
Symptomen als reactie op kunstmatige- en natuurlijke ziekten
Als laatste aspect komt het verschil aan bod tussen reacties op een natuurlijke ziekte versus reacties op een kunstmatige ziekte. Laten we eerst bespreken wat een natuurlijke- en kunstmatige ziekte is volgens de klassieke homeopathie.
Een natuurlijke ziekte is een verstoring of het niet meer zo goed mogelijk functioneren van je gezondheid. Het is endogeen en onafhankelijk van de omstandigheden. Omstandigheden kunnen er wel toe hebben bijgedragen dat je ziek bent geworden, maar in principe zijn op dit moment de omstandigheden niet meer verantwoordelijk voor de natuurlijke ziekte.
Bij een kunstmatige ziekte zie je dat er omstandigheden zijn die een bepaalde reactie van het organisme in stand houden. Als die omstandigheden wegvallen dan zullen ook de reacties weggaan. Hier zijn een paar voorbeelden:
- Denk aan vermoeidheid omdat je uit je slaap wordt gehouden door geluiden van een verbouwing bij de buren. Zodra de verbouwing voorbij is, zal de vermoeidheid weg gaan.
- Een ander voorbeeld is dat je tintelingen ervaart door een vitamine B gebrek omdat je niet de juiste voeding tot je beschikking hebt. Krijg je voldoende vitaminen doordat je wel de juiste voeding tot je beschikking hebt, dan gaat het tintelen weg.
- Een bekende bijwerking van simvastatine is spierpijn, -zwakte en -kramp. Meestal gaan deze klachten weg na het stoppen met dit medicijn (wat overigens geen advies is om te stoppen met dit medicijn of welke andere reguliere medicatie).
Het is belangrijk om te begrijpen dat je met homeopathie alleen een natuurlijke ziekte kunt genezen. Veel mensen (en zelfs sommige homeopaten) staan er niet bij stil dat we niet alles kunnen genezen. Ook is het zo dat kunstmatige ziektes vaak het gevolg zijn van blokkades en die moeten op een andere manier aangepakt worden dan met een homeopathisch middel. Tegenwoordig krijgen we via reclame, websites, fora enzovoorts informatie die de schijn wekt dat alles maakbaar is en dat we geen ongemakken hoeven te doorstaan. Dat is helaas niet de realiteit en eerder gebaseerd op commerciële belangen.
Voor het selecteren van het juiste middel moet je dus letten op symptomen en niet op uitingen van een kunstmatige ziekte (zie ook het artikel Wat is ziekte volgens klassieke homeopathie). De gevolgen van een kunstmatige ziekte zouden aangepakt moeten worden door te kijken naar de omstandigheden of factoren die dit veroorzaken.
Het verschil is soms lastig te bepalen omdat er ook situaties kunnen zijn waarbij het niet duidelijk is of er sprake is van een uiting van een kunstmatige ziekte of symptomen als gevolg van een natuurlijke ziekte. Het is bijvoorbeeld niet ondenkbaar dat iemand die simvastatine neemt ook uit zichzelf al veel last heeft van spierkrampen. Of iemand kan geïrriteerd zijn vanwege (tijdelijke) problemen in zijn of haar persoonlijke omstandigheden of het kan zijn dat iemand ook uit zichzelf snel te geïrriteerd is. Door een goede anamnese techniek te hanteren, is het echter vaak wel mogelijk om het onderscheid te achterhalen Je zou bijvoorbeeld kunnen vragen hoe het stond met spierkrampen voordat men aan de simvastatine begon of vragen naar situaties waarbij iemand eigenlijk niet geïrriteerd zou moeten zijn of die vallen buiten de problematische omstandigheden.
Worden alle symptomen gebruikt om een passend middel te vinden?
Het bovenstaande wil niet zeggen dat alle symptomen ook daadwerkelijk gebruikt worden bij het vinden van een middel. Voor het vinden van een middel gebruiken we vooral symptomen die PQRS, intens en causaal zijn. Ook interessant in deze context is het begrip totaliteit. In andere artikelen zullen we hier dieper op in gaan.
Waarom is dit belangrijk voor een opleiding klassieke homeopathie?
Het is belangrijk om bij het zoeken naar het passende middel rekening te houden met wat een symptoom is en wat niet. De uitingen van een kunstmatige ziekte kunnen, zoals eerder besproken, niet gebruikt worden om een middel te vinden en al zeker niet behandeld worden door een gepotentieerd middel.
Helaas zien we sinds het midden van de jaren 90 een trend dat men de keuze van een middel op andere zaken baseert dan de werkelijke symptomen van een patiënt. Zo zie je tijdens opleidingen, nascholingen, publicaties en andere uitingen dat men de keuze van het middel te vaak baseert op hobby’s, kleding, karakter, enzovoorts. Maar het mag duidelijk zijn dat dit geen echte symptomen zijn en dat daarmee dus ook het juiste middel niet gevonden kan worden. Sinds midden jaren 90 van de vorige eeuw zien we helaas steeds meer een focus op symboliek en interpretatie van zaken die geen symptomen zijn. Het zal duidelijk zijn dat we deze ontwikkelingen niet toejuichen. Het kan niet zo zijn dat je als patiënt afhankelijk bent van hoe een homeopaat je karakter, hobby’s, kleding, haarkleur, lievelingskleur, huisdier, enzovoorts interpreteert.
Op onze opleiding leer je om op degelijke manier onderscheid te maken tussen symptomen, uitingen van een kunstmatige ziekte en andere zaken. Dat doe je onder andere door op verschillende manieren heel veel succesvolle casuïstiek te bestuderen. We leren je om op adequate wijze onderscheid te maken tussen speculaties en feiten. Daarbij wordt de individuele patiënt uiteraard niet uit het oog verloren.
Gebruikte bronnen:
- Hahnemann, S. (2004). Organon of Medicine (W. Boericke, Trans.; 6th ed.). B. Jain Publishers (P.) Ltd.